Türkiye'de haftalık çalışma saatleri düşüyor! Kamu ve özel sektörde geçerli: Bakanlık hazırlıklara başladı

Günlük 8 saatlik çalışma süresi, neredeyse bir yüzyıldır uygulanan bir standart olmuştur. Türkiye'de ise İş Kanunu'na göre genel çalışma süresi haftada 45 saat olarak belirlenmişken, memurlar için bu süre haftada 40 saattir.

Son yıllarda, özellikle pandemi döneminde esnek ve uzaktan çalışma yöntemlerinin yaygınlaşmasıyla birlikte, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı farklı formüllerle çalışma saatlerini azaltmayı düşünmektedir. Bu konudaki düzenlemeler İş Kanunu'na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliği ile belirlenmektedir. Aynı zamanda, teknolojik değişim ve verimlilik artışı göz önüne alınarak çalışma sürelerinin Meclis gündemine taşınması da söz konusudur.

Meclis Araştırma Hizmetleri Başkanlığı'nın yaptığı araştırmaya göre, çalışma saatlerinde tarihsel olarak bir azalma eğilimi olduğuna dikkat çekilmektedir. Bu düzenlemelerin temel amacının uzun çalışma saatlerine engel olmak, iş gücünü korumak, halk sağlığına katkı sağlamak ve ailelere daha fazla zaman ayırmak olduğu belirtilmiştir.

Haftalık Çalışma Süresi ve Fazla Mesai

Yasal olarak haftada en fazla 45 saat çalışma mümkündür. Çalışma günleri, sözleşme veya işyeri uygulamasına bağlı olarak 5 gün 9'ar saat şeklinde eşit olarak bölünebilir. İşveren ve işçi arasında anlaşma sağlanması durumunda bu süre değişebilir.

Fazla mesai durumunda, çalışanın bu durumu ispatlaması gerekir. İmzalı bordro, giriş çıkış belgeleri ve işyeri kayıtları bu ispat için kullanılabilir. Fazla mesai yazılı olarak belgelenemezse, tanık ifadeleri de geçerli olabilir. Fazla mesai alacakları için beş yıllık zaman aşımı bulunmaktadır.

Fazla mesai yerine izin kullanma konusunda, işveren tatil ve izin günlerinde serbest zaman kullanımına izin vermemektedir. Ancak çalışan, fazla mesai karşılığında zamlı ücret alabilir veya serbest zaman kullanabilir. Her fazla mesai saati için 1.5 saat serbest zaman kullanılabilir ve bunun için yazılı başvuru gereklidir.

Çalışma Süreleri ve Denkleştirme

İşveren, çalışma süresini haftanın günlerine göre farklı şekillerde belirleyebilir. Bu denkleştirme adı verilen uygulama, işçi ve işverenin anlaşması ile veya toplu iş sözleşmeleri ile haftalık çalışma süresinin farklı günler arasında dağıtılmasını sağlar. Denkleştirme yapılan işyerlerinde, 2 aylık süre içinde haftalık çalışma süresi normal süreyi aşamaz. Turizm sektöründe ise bu süre 6 aya kadar uzatılabilir.

Günde 7.5 saat çalışanların ara dinlenme süresi yarım saattir ve fazla mesai hesaplamasına dahil edilmez. Ancak bu süre, İş Kanunu'na göre işverenin isteği üzerine uzatılabilir. Günde 7.5 saatten fazla çalışanların ara dinlenmesi ise en az bir saat olmalıdır.

Hükümetin Çalışma Süreleriyle İlgili Çalışmaları

Çalışma süreleri uluslararası sözleşmelerle düzenlenmektedir, ancak ülkeler arası farklılıklar görülebilmektedir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, sosyal güvenlik mevzuatını esnek çalışma modellerine uyumlu hale getirmek için çalışmaktadır. Uzaktan, kısmi ve geçici süreli çalışmalarla iş dünyasının ihtiyaçları ve iş-özel yaşam dengesini gözeterek mevzuat düzenlemeleri yapılacaktır.

Dünya genelindeki örnekler araştırma sonuçlarında yer almaktadır. Fransa'da yasal haftalık çalışma süresi 35 saat iken, Belçika ve Avustralya'da 38 saat, İsveç'te 40 saat, İngiltere'de ise fazla mesai dahil 48 saati geçmemektedir. Bazı ülkelerde, özellikle turizm sektöründe, çalışma süreleri kısaltılmış ve deneyimler incelenmiştir.

Fazla Mesai Ücreti ve Kıdem Tazminatı

Fazla mesai için ödenen ücret, normal çalışma brüt ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde 50 artırılmasıyla hesaplanır. Fazla mesai ücreti, kıdem tazminatı hesaplamasına dahil edilir. İş Kanunu'na göre, fazla mesai için çalışanın onayı gereklidir. Fazla mesai yapmak istemeyen personel, daha önce verdiği onayı 30 gün öncesinden bildirerek geri alabilir. Fazla mesai süresi yılda 270 saati geçemez ve bu süreyi aşan çalışanlara ödeme yapılması gerekmektedir.