OSMANLI İMPARATORLUĞU-1852-1922-KAÇINILMAZ ÇÖKÜŞÜ
Eğer bir devlet topraklarını koruyamıyor ve nüfusunu bir arada tutamıyorsa, O, devlet yıkılmaya mahkumdur. 19. Yüz yılın sonu 20. Yüzyılın başı Osmanlı İmparatorluğu’nun tam bir Başarsızlık örneği olduğunu söyleyebiliriz. 18.yüzyılın sonlarında 19. Yüzyılın başlarında topraklarının büyük bir kısmını Rus İmparatorluğuna Ve içerde de milliyetçi hareketlere( Sırplar ve Yunanlılara) kaptıran Osmanlı İmparatorluğu bu iki büyük toprak kaybı dalgasından önemli düzeyde zarar görmüştür.
1877-1878’de Romanya ve Bulgaristan kuruldu. Avusturya Bosna’yı aldı. Anadolu’nun doğu bölgelerini Rusya ele geçirdi. Ardından 1912-1920 arasında Avrupa’da kalan toprakların tamamı , Balkan savaşlarında kaybedildi. 1. Dünya savaşı sonunda Arap vilayetleri İngiltere İmp. kaptırıldı. Kaybedilen toprakların hemen hemen tümü, nüfusu en yoğun olan illerdi Buralar kesintisiz 500 yıl boyunca Osmanlı toprakları olmuştu. Balkanlarda k kaybedilen topraklar imparatorluk içinde en zengin en gelişmiş, nüfusu en yoğun olan vilayetlerdi.
Osmanlı yönetici sınıfının büyük kısmının da memleketiydi. Osmanlı İmparatorluğu ‘nun askeri ve siyasi açıdan sürekli olarak gücünü yitirmesi, dönemi Avrupalı siyasetçilerin çok iyi bildiği bir olguydu.Osmanlı elidinin Avrupa’nın teknoloji ve deneyimlerinin uyarılması yoluyla devlet güçlendirme yönündeki yoğun çabalarına rağmen, imparatorluğun sonun geldiği biliniyordu. 1908 ‘den sonra, Jön Türk harekatının daha radikal kanadı ve ardından da Türkiye Cumhuriyeti’ndeki Kemalist hareket tarafında da paylaşıldı. 19.yüzyıl reformcularının, bir taraftan Avrupa emperyalizminin genişlemesini, diğer taraftan ise içerde milliyetçiliğin yükselişi durdurmadaki başarısızlığından kaynaklı olarak hayal kırıklığına uğrayan Jön Türkler ve Kemalistler önceki kuşağın köktenci idealini, , “Etnik unsurlar birliğini ”politikasını önce Ümmetçilik ve daha sonra( 19232ten sonra) Türk milliyetçiliği politikasıyla değiştirdiler.19 yy ın reformcuları oldukça deneyimsizdiler. Ve uluslararasında cereyan eden hayatta kalma mücadelesinde yeterli kapatiseye sahip değillerdi. Osmanlı reformcularının milliyetçiliğin gücünü anlakta ve onun imparatorluk için yarattığı tehlikeyi görmekte geç kalmışlardı. İmparatorluğun iki temel sorununa bir daha bakarsak; 1-İmparatorluğun dış konumunu koruması,( toprakları koruması) 2- İmparatorluk yönetimine destek sağlayacak kolektif bir kimlik yaratılması. 1- Toprak Korunması;1774 ve 1792’de Ruslara karşı alınan yenilgiler, Osmanlıların birdenbire askeri zayıflılıklarının farkına varılmasına neden oldu. Avrupa tarzında giyinen, donatılan ve yönetilen ir orduya geçiş 1876’da Muuallem Asakar-i Mansure-ı in kurulması ile başladı.1884’de bir düzenli ordu, bir aktif yedek ve ir milisten oluşan Prusya modeline uygun hale getirildi. Modern bir ordu kurma amacı nüfus sayımın(daha iyi asker toplamak için) kışlalar inşa etmeyi ve yol ve köprüler yapıldı. Haberleşme ağı kuruldu. 1880’den sonra demiryolları inşasına ağırlık verildi. Eğitimde reformlar(asker,doktor, mühendis, mimar veteriner muhasebeci vb yetiştiren okullar açıldı) yapıldı. Devlet çarkının düzgün yürümesi için bürokrasiye önem verildi. Bütün bunların düzenli ve disiplini yürümesi için büyük miktarda paraya ve insan gücüne ihtiyaç vardı( bugün olduğu gibi Osmanlıda da büyük rüşvet ve paralar yeniyor adam kayırmalar vardı) ( demek ki bu rüşvet ve devleti soymak bizim genlerimizden geliyor) Para ve İnsan; Osmanlı İmparatorluğu bir tarım ülkesidir. 1856 yılına kadar vergi gelirlerinin iki önemli kaynağı Aşar ve Cizye,( Hıristiyan ve Yahudilerden toplanan vergi) Hıristiyan ve Yahudi topluluklarından alınan vergiyle ilgili olarak Patişah İngiltere ve Fransa’dan gelen baskılar sonucu gayrümüslümlere kanun önünde eşitlik sağlayınca 1876 ‘da Cizye ve bedel olarak adlandırılan askerlikten muaf tutulma vergisi ile değiştirildi. Gümrük vergileri tüketim vergileri, geçiş ücretleri , liman ücretleri ve Pazar ücretleri diğer gelir kaynakları arasındaydı. ; bunlaın çoğu anlaşmalı taraf iltizam usulüyle satılıyordu. Dış borçlar zamanında geri ödenmediği için Düyun-u Umumiye İdaresine devletin bazı önemli gelir kaynaklarına doğrudan “”yabancı devletler alacaklılar” el koymalarıyla zaten maliyesi çok kötü olan İmparatorluğun durum iyice kötüleşti.
MİLLİ KAYNAŞMA; Toprak kaybı ve nihayetinde Osmanlı İmparatorluğu’nun yok oluşu yalnızca dış baskıların bir sonucu değildi.2-İmparatorluğun gayrimüslim topluluklarda ortaya çıkan ırkçı milliyetçiliğin bu baskı ile karşılıklı etkileşiminin bir sonucuydu. Fransız Devrimi sonrasında, Avrupalı siyasal milliyetçilik düşüncesi, ilk önce Avrupa ile en güçlü denizaşırı ve karasal dış ticaret ağlarına sahip olan Yunanlılar ve Sırplar arasında yayıldı. Bulgarlar,Romanyalılar, Karadağlılar, Makedonyalılar ve Ermeniler de aynı amacı gütmeye başladılar. HIRİSTİYAN toplulukların entelektüelleri arasında milliyetçilik ideolojisinin yayılması, bu topraklara sağlanan Avrupa himayesinin yayılmasıyla birlikte oldu. Milliyetçiliğin ve liberalizmin saldırılarıyla karşı karşıya kalan Patişah 2. Abdülhamit’in (1876-1909) gösterdiği tepki , çağdaşları Avusturya-Macaristan’ın Francis-joph’nin ve Rusya’nin 3. Alekander’ın gösterdiği tepkiden pek de farklı değildi. Abdülhamid İslamcı ve Pan- İslamcı politikaları çok incelemiştir. Fakat bu politikalar Orta Doğu’nun siyasal ve dini gelenekleri bağlamında yorumlanmıştır. Bu yüzden de özgün bir olgu olarak görülmüşlerdir. Osmanlı İmparatorluğundaki bu durum kökten farklıydı. Müslümanlardan oluşan bir bürokrasisi ve ordusu,gayrimüslümden oluşan modern ticaret ve sanayisi olması Halife Sultanın, dini ekonominin modern sektöre egemen olan gayrimüslimlerle ilişkisinde birleştirici bir unsur olarak görülmemiştir.Temmuz 1908 de devrimi yapan ve dokuz ay sonra Patişah ABDÜLHAMİT’İ TAHTAN İNDİREN Jön Türkler kendilerini 1860 ve 1870 anayasacıların mirası olarak görmüşlerdir. Jön Türkler Türk milliyetçiliğini mi yaksa Müslüman- Osmanlı proto- milliyetçiliğini mi benimsemiş oldukları belli değildir. Fakat daha sonra İTC’NİN Jön Türklerin kendilerini (askeri ve bürokrat oldukları) Müslüman çoğunluğun çıkarlarıyla özdeşdiklerini söylemişlerdir. Osmanlıları mevcut kaynaklarını tam olarak kullanmaktan alıkoyan çok sayıda sınırlandırmalar vardır; 1. Dünya Savaşı’nın patlak vermesi , en nihayetinde Jön Türklere kendilerini bu sınırlandırmalardan kurtarma fırsatı verdi. 2 Ağustos 1914’te Osmanlı hükümeti milli borcunu ödemeyi askıya aldığını ve 1Ekim 1914’te asırlık kapitülasyonları tek taraflı olarak kaldırdığını ilan etti Bu zamana kadar, Türk değilse bile, hiç kuşkusuz bir Osmanlı Müslüman ulus yaratmayı amaçlayan kimlik politikaları, ekonomik ve askeri rasyonelliğe göre daha öncelikli olmuştu.Başka bir deyişle, Osmanlı reformcularının yüz yüze kaldığı iki problemden birisi milli uyumluluk, mali ve insan kaynakları sorunun gölgesinde kalmıştı. Mayıs 1915’debaşlayan, Anadolu’daki Ermeni nüfusunun Suriye’ye sürgün edilişi onun beraberinde gelen toplu ölümler hem ekonomik hem de askeri rasyonaliteyle çelişiyordu. Bu Doğu Anadolu’nun kırsal bölgesinde, tarım sektörünün önemli bir kısmını yok etti. Ve Osmanlı ordusu, bu yüzden yerel gıda ve hayvan yeminden yoksun olarak savaşmak zorunda kaldı. Benzer biçimde şehirlerde sanayi ve ticaret altyapısının büyük kısmının yok edilmesi, toplamda, imparatorluğun üretim kapasitesini etkiledi
1. Dünya Savaşı’nın etnik politikaları, 1922’de Yunanlıların kaçışıyla ve 1924’de Birleşmiş Milletlerin gözetimindeki nüfus mübadelesiyle birlikte, Anadolu’ya etnik ve din bakımından çok daha homojen yapan bir süreç başlattı. Bu politikalar başarılı bir ULUS- DEVLET, Türkiye Cumhuriyeti, yaratmanın temellerini oluşturdu.; Fakat imparatorluğu yıkılmaktan kurtaramadı.
KAYNAKÇA; bir ulusun inşası
Erik j. Zürcherden,,
ÇEVİRİ; Lütfi Yalçın
Akılçelen kitaplar yayınevi Ankara
